Das Schloß(German edition)

رمان «قصر» (Schloss=The Castle) نوشته‌ی “فرانتس کافکا” به باور من، یکی از عظیم‌ترین داستانهای اصالت وجودی existentialist است که تا کنون نوشته شده است. این رمان، حاوی همه‌ی آن احساسات اولیه‌ای است که از نظر وجودی به ذهن خوانندگان راه می‌یابد تا مفاهیمی چون سردرگمی، تنهایی، انفعال، بیگانگی و دریافتی تاریک از زندگی تراژیک آدمی را به ذهن بیاورد. قهرمان داستان “کا” باوجود همه‌ی توصیفاتی که از او می‌شود مسّاح ساده‌ای است که فرستاده شده تا تکه زمینی را که “قصر” در آن قرار دارد، اندازه گیری کند اما حتی نمی‌تواند به حاکمی که در “قصر” زندگی می‌کند، نزدیک شود. در این حال میان واژگان، نوعی بازی لفظی هم می‌شود یافت، زیرا واژه‌ی “Schloss” در زبان آلمانی به معنی “قفل” هم هست که از نظر آرایه‌های ادبی “جناس تام” دارد و معنی و مفهوم آن، این است که درِ این “قصر” همیشه “قفل” است و کسی به آن راه ندارد و اتفاقاً یکی از شخصیتهای متنفذ اداری هم که در قصر کار می‌کند و “کا” بیهوده می‌کوشد با او ملاقات کند، “کلام” (Klamm) نام دارد که بازدر زبان آلمانی به معنی “محکم بستن” ودر زبان “چِک“، یعنی زبان نویسنده‌ی رمان به معنی “توهّم” و “خیال باطل” هم هست و در همان آغاز رمان، خواننده تا اندازه‌ای می‌تواند فکر غالب بر اثر (after-thought) را دریابد. “کا” در همان آغاز ورود به محل مأموریت، متوجه می‌شود که وضعیتش تا چه اندازه ناامید کننده است، زیرا پیوسته به این سو و آن طرف فرستاده می‌شود و هرگز نمی‌تواند به “قصر” راه یابد، زیرا با یک نظام دیوان‌سالارانه‌ی استوار مواجه است که آنچه به گوش کسی نمی‌رسد، فریاد او است. این فکر، چه بسا خواننده را به یاد داستان دیگر “کافکا” به نام “مسخ” (The Metamorphosis) بیندازد که در آن شخصیت داستان به حشره‌ای تبدیل و به زیر تخت انداخته شده و در خانه‌ی خود، جا و جایگاهی ندارد.

این اثر همانند بسیاری از دیگر نوشته‌های نویسنده، می‌تواند مورد تفسیرها و برداشتهای متعدد قرار گیرد. با این همه بسیاری از این برداشتها، هوشمندانه نوشته نشده‌اند و منتقد ادبی باید از ظواهر نوشته گذشته، به بواطن و برداشتی برسد که شخص نویسنده در ذهن می‌داشته است. “والتر کافمن” (Walter Kaufmann) می‌نویسد: “همین ابهامی که در رمان هست، خود ماهیت هنر است.” (کافمن، ۱۹۵۶، ۱۲۲). از انبوه تلقّی‌هایی که از این اثر شده است، به سه رویکرد می‌توان اشاره کرد: ۱٫ “قصر” استعاره‌ای از خدا و مذهب است (Max Brod, Willa and Edwin Muir, Nathan A. Scott) 2. “قصر” استعاره‌ای از دولت و دیوان سالاری است (Heidsieck) و ۳٫ “قصر” استعاره‌ای از “زادبوم” (Heimat) به آلمانی است؛ یعنی وطنی برای مردمی مانند “کافکا” که هیچ گاه احساس نکرده در آن خانه‌ای داشته یا به تعبیری ساده‌تر در آن، هویتی می‌داشته است (رضا بناکار). تا آنجا که من می‌دانم، هر سه احتمال و برداشت می‌تواند در تفسیر من بگنجد، زیرا این داستان، سرشت و سمت و سویی چند وجهی دارد.

خواننده هرگز نمی‌تواند جهان تراژیکی را که “کافکا” در آثارش ترسیم کرده، انکار کند. دنیای آثار او، جهانی تاریک، عاری از هر گونه شور و شوق، سرد و خاکستری و همانند همان توصیفی است که “کا” هنگام ورود به “قصر” از آن می‌گوید: «قصری که در پشت تپه‌ای پنهان و در غبارو تاریکی فرورفته است.» “کا” مدتی طولانی به خلأ توهم‌انگیزی خیره شد که پیش رویش قرار داشت.” (کافکا، ۱۹۶۹، ۱). اگر “قصر” را استعاره‌ای از “خدا” بدانیم، نویسنده او را به عنوان وجودی گریزان، دور از دسترس و دست‌نیافتنی معرفی می‌کند. در این حال او نمادی از شرّی است که با شما چون عروسک خیمه‌شب‌بازی رفتار می‌کند و شما را در تاریکی نادانی نگاه می‌دارد و همه‌ی تلاشتان را برای رسیدن به مقصود، تباه می‌کند و اجازه نمی‌دهد نقشی فعال در زندگی خود داشته باشید.